“Een maatschappij zonder vrijwilligers is ondenkbaar”

De vrijwilligershoofdstad van Europa ligt in België, meer bepaald in de provincie Antwerpen. De stad Mechelen kreeg deze eervolle titel en sluit daarmee aan in een rijtje vol wereldsteden zoals Berlijn, Londen, Gdansk, Lissabon en Barcelona. “Een eerbetoon aan de duizenden vrijwilligers in onze stad en het ondersteunende beleid. Want zij maken het leven in Mechelen rijker en mooier”, vindt burgemeester Bart Somers.

Het warme engagement van vrijwilligers is onmisbaar in de sector van de zorg zoals bij de eventhulpverlening en bij uitbreiding in de samenleving. Na een netwerkdag van Artsen Zonder Vakantie (AVZ) op 22 februari 2025 ging Belgambu in dialoog met Mechels burgemeester Bart Somer. Hij gaf tijdens die netwerkdag een bevlogen uiteenzetting over vrijwilligers. Samen diepten we het thema verder uit. Als vrijwilligershoofdstad van Europa deelt Mechelen dit jaar volop zijn best practices, visie op vrijwillig engagement en voedende aanpak van zijn duizenden vrijwilligers met de wereld. Ook in deze editie van Bam-magazine.

Katalysator voor een diverse samenleving

Doorheen de jaren bouwde de stad Mechelen een sterke vrijwilligerscultuur uit. “De diversiteit in de stad nam gestaag toe”, schetst burgemeester Bart Somers. “We gingen hiermee aan de slag en ontwikkelden systemen voor maatschappelijke cohesie. Enkel met professionele mensen dat verhaal schrijven was onhaalbaar, dus kwamen we vanzelf bij vrijwilligers.” Zo was Mechelen onder meer een van de eerste steden met een buddywerking, waarbij een Mechelaar een nieuwe inwoner de stad leert kennen.

“Dat was meteen een goed bewijs van het verschil dat vrijwilligers effectief kunnen maken”, vindt Somers. “Dat geldt voor alle plaatsen waar geëngageerde mensen zich belangeloos inzetten. Van het verenigingsleven en de sportclubs tot de vaccinatiecentra tijdens de covidpandemie of het open stellen van de kerken voor het vrij binnenlopen. Een ander mooi voorbeeld brengt me terug naar de opgravingen aan de Sint-Romboutskathedraal. Daar werden honderden skeletten gevonden. Het zou jaren duren om die allemaal door professionals te laten onderzoeken – en heel veel geld kosten. We deden een oproep voor vrijwilligers, die massaal meehielpen. Tot studenten uit Zuid-Amerika toe zelfs.”

Bijdragen aan de maatschappij

Een op vijf inwoners in Mechelen doet vrijwilligerswerk, meestal zonder kostenvergoeding. De intrinsieke motivatie van vrijwilligers is volgens Somers dan ook zelden geld. “Ze willen iets betekenen voor de maatschappij en meer zin geven aan hun leven”, stelt hij. Om de vele verenigingen die hulp zoeken en de potentiële vrijwilligers die de juiste match afwachten samen te brengen, is er een jaarlijkse vrijwilligersbeurs in Mechelen. “Misschien is dat nog een goed idee voor onze sector”, vindt Belgambuvoorzitter Kenneth Arkesteyn. “Ook voor onze beroepsorganisatie en de eventhulpverlening in het algemeen zijn vrijwilligers een belangrijke schakel. Al merken we hier wel stilaan een evolutie naar engagementen met een bezoldiging. Neem nu de brandweer. In het semi-agoraal statuut is sprake van een prestatievergoeding. Deze vrijwilligers worden per uur betaald en krijgen er een fiscaal voordeel bovenop. Die vergoeding is soms zelfs meer dan wat een loontrekkende bij een onafhankelijke dienst verdient. Dat is natuurlijk een scheefgetrokken situatie en een vorm van oneerlijke concurrentie.”

“Vrijwilligers zijn het cement van de samenleving”

Somers bevestigt dat het spanningsveld tussen vrijwilligerswerk en de economische realiteit van professionals bestaat en moet bewaakt worden, maar merkt daar in de praktijk weinig van in zijn eigen stad. “Met name omdat vrijwillig engagement niet bezoldigd is”, meent hij. “Het is in bepaalde sectoren ongetwijfeld een permanente zoektocht naar een goed evenwicht. Uiteraard zijn er ook geregeld verschuivingen in dit verhaal. Vrijwillige activiteiten kunnen uitbreiden en daardoor onbedoeld in het vaarwater van beroepsactiviteiten komen. Stel dat ik af en toe langs ga bij een eenzame oudere voor een babbeltje. Na verloop van tijd doe ik er wel eens de afwas of ga inkopen doen. Dan komen we al in de buurt van een gezinshulp, die daar zijn of haar brood mee verdient. Toch geloof ik dat veel dingen die mensen doen niet om geld draaien. In sectoren waar dat spanningsveld groter is, is nood aan een maatschappelijk debat op regionaal en op federaal niveau.”

Veel events onmogelijk zonder vrijwilligers

Van alle vrijwilligers die nodig zijn voor de organisatie van een evenement, zijn de eventhulpverleners wellicht het meest herkenbaar. In Mechelen steunt bijvoorbeeld Maanrock duidelijk op de schouders van heel wat vrijwilligers. “Dat festival is zonder vrijwilligers ondenkbaar. Heel wat evenementen zouden simpelweg niet kunnen blijven bestaan als het vrijwillige engagement wegvalt. Of het zou onbetaalbaar worden om iets te doen. Dank dus aan die duizenden mensen die zich spontaan inzetten voor de maatschappij en voor elkaar”, besluit de burgemeester.